آشنایی با تاریخچه حمل و نقل ریلی

اولین موردی که جالب است در بحث تاریخچه حمل و نقل ریلی مورد بررسی قرار گیرد یک شخص است. به طور کلی ما اختراع خط آهن را مدیون شخصی به نام جرج استیونسن (George Stephenson) هستیم. چرا که برای اولین بار این مهندس مکانیک انگلیسی خط آهن را با استفاده از نیروی بخار در حرکت لکوموتیوها اختراع کرد. جرج استیونسن به روش‌های مختلفی مخارج زندگی‌اش را تامین کرده و تمام انرژی‌اش را روی اختراعش می‌گذاشت. در واقع اون به طور کاملا بی‌وقفه و به مدت ۱۵ سال روی اختراعش، خط آهن زحمت کشید.

چیزی که او را به فکر این اختراع وا داشت، یک احساس نیاز بسیار بزرگ یا همان جابه‌جایی آسان و سریع بود. در واقع او در جایی به دنیا آمد که مرکز زعال‌سنگ بود و مشکلات زیادی برای جابه‌جای زغال‌سنگ وجود داشت. همین احساس نیاز بزرگ و ضروری باعث شد تا او دست به کار شده و برای این مشکل یک راه‌حل عالی پیدا کند.

افتتاح اولین سامانه‌ی حمل و نقل ریلی

با این که در ابتدا تلاش‌های جرج استیونسن بیشتر برای جابه‌جایی زغال سنگ بود، اما بعدها به این فکر افتاد که این شیوه می‌تواند بهترین روش برای حمل و نقل مسافران و شهروندان هم باشد. به همین دلیل برای اولین بار در دنیا، اولین سامانه حمل و نقل ریلی در سال ۱۸۲۵، در شهر لندن تاسیس شد. از آنجایی که شهر لندن بسیار شلوغ و پرجمعیت بود و نیاز مبرم برای حمل و نقل درون‌شهری هم وجود داشت، بحث قطار زیرزمینی هم مطرح شده و در سال ۱۸۶۳ میلادی در همان شهر افتتاح شد.

پس از آن، این سیستم حمل و نقل درون شهری در یکی از پرجمعیت‌ترین شهرهای آمریکا، یعنی نیویورک هم افتتاح شد. با این تفاوت که در سال ۱۸۶۸ قطار حمل و نقل درون شهری، در بالاتر از سطح زمین افتتاح شد. یعنی در همان ابتدای کار، هیچ خبری از قطار درون شهری زیرزمینی یا همان مترو، در نیویورک نبود. جالب است بدانید که چند سال بعد یعنی در سال ۱۸۸۸ اولین راه‌آهن ایران بین تهران و حرم حضرت عبدالعظیم افتتاح شد. سپس در سال ۱۹۹۹ اولین قطار سریع‌اسیر در کشورمان هم افتتاح شد که بین تهران و کرج آغاز به کار کرد. اولین قطار زیرزمینی هم در کشورمان، در سال ۲۰۰۰ میلادی تاسیس شد.

حمل و نقل ریلی چه مزایایی دارد؟

اولین مزیتی که حمل و نقل ریلی دارد بحث امنیت باربری است. چرا که امنیت باربری به روش حمل و نقل ریلی بسیار بیشتر از روش‌های دیگر است. حتی در صورت بروز حادثه در بخش حمل و نقل ریلی، که بسیار نادر است، بحث جبران خسارت هم بر عهده شرکت حمل و نقل خواهد بود. طبق آمار اعلام شده، تعداد کشته‌شدگان حمل و نقل ریلی، بسیار کمتر از مسیرهای جاده‌ای است.

چرا که در این روش بحث تصادف با وسیله‌ای دیگر به ندرت پیش آمده و حتی در صورت تصادف قطار با وسیله‌ی نقلیه‌ای که به حریم ریلی تجاوز کرده، استحکام واگن‌ها به قدری زیاد است که خسارت جانی به افراد وارد نمی‌شود. البته این مربوط به مواردیست که سرعت قطار کمتر بوده و شدت تصادف هم کمتر باشد.

یکی دیگر از مزایای حمل و نقل ریلی، جابه‌جایی وسیله‌های سنگین و یا حجیم است که امکان جابه‌جایی با وسایل دیگر برای آن‌ها وجود ندارد. مثلا، می‌توان از این روش برای جابه‌جایی وسایل نقلیه، بار آهن، چوب و… استفاده نمود که هزینه بسیار کمتری هم دارد. از لحاظ مصرف سوخت و آلودگی، حمل و نقل ریلی بسیار به‌صرفه‌تر بوده و هزینه مصرف سوخت پایین‌تری داشته و نسبت به سایر وسایل نقلیه هوا را هم کمتر آلوده می‌کند.

لازم به ذکر است که بیشتر قطارهای درون شهری، با نیروی برق تامین شده و هیچ گونه آلودگی در سطح شهر، برای مردم ایجاد نمی‌کنند. حالا که به طور خلاصه با تاریخچه حمل و نقل ریلی و مزایای آن آشنا شدیم، خالی از لطف نیست که در مورد برخی قوانین و تبصره‌های آن هم بیشتر بدانیم.

علاوه بر قوانین حمل و نقل ریلی بهتر است آشنا شوید که چه نوع باری برای حمل و نقل ریلی مناسب است.

به همین علت بهتر است بخوانید : حمل کالا به روش ریلی

قوانین حمل و نقل ریلی

ماده ۱: علاوه بر مالیکت دولتی بر شبکه حمل و نقل ریلی به شرکت‌های خصوصی و تعاونی‌ها هم اجازه فعالیت در این حوزه داده می‌شود تا با رعایت قوانین مربوط به حمل و نقل ریلی، خدمات متعددی را با نظارت قانون، به مردم ارائه بدهند.

تبصره ۱: افراد حقیقی و حقوقی می‌توانند با اخذ مجوز از شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی اقدام به جابجایی کالا و یا مسافر کنند. آیین‌نامه تاسیس این شرکت‌ها و فعالیت‌شان حداقل ظرف دو ماه به تصویب وزیر راه و ترابری رسیده و مجوز فعالیت قانونی برای آن‌ها صادر می‌گردد.

تبصره ۲: تمام فعالیت‌های شرکت‌هایی که از سازمان راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران مجوز گرفته‌اند، تحت چهارچوب قانونی بوده و وابسته به این سازمان است.

تبصره ۳: خدمات وابسته به حمل و نقل ریلی شامل مواردی نظیر، سرویس‌های فنی تعمیر و نگهداری، سرویس‌های مرتبط با امر ناوگان و شبکه، امور بهره‌برداری از ناوگان، امور مرتبط با ناوگان و شبکه، سیستم‌های کنترل و ناوبری قطار و تجهیزات مربوط به آن و نگهداری خطوط و شبکه ریلی است.

تبصره ۴: شرکت حمل و نقل همچنین می‌تواند پس از دریافت مجوز‌های لازم از مراجع ذیربط، در سایر شقوق حمل و نقل هم فعالیت کند.

ماده ۲: به منطور ایجاد امنیت تردد ریلی هیئت مدیره راه‌آهن دستورالعمل‌ها و شرایط فنی و ایمنی را گردآوری و ابلاغ می‌کند. این دستورالعمل‌ها در اختیار شرکت‌ها و ارگان‌های مرتبط با راه‌آهن قرار می‌گیرد. شرکت‌های وابسته هم مکلف به رعایت کامل این دستور‌العمل‌ها هستند.

تبصره ۱: تمام تخلفات و جرایم مربوط به سیر و حرکت ناوگان‌های ریلی طبق آئین‌نامه تعیین انواع تخلفات توسط هیئت مدیره راه‌آهن بررسی شده و به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید. میزان جرایم تعیین شده معمولا بین یک میلیون ریال تا ۲۰ میلیون ریال است.

تبصره ۲: تعیین میزان مسئولیت‌های کیفری و مدنی سوانح ریلی توسط کمیسیون‌های جلوگیری از سوانح راه‌آهن مستقر در محل صورت می‌گیرد. در صورت اعتراض اصحاب دعوی معمولا نظریه کمیسیون به عنوان صدور آرای قضایی و نظر کارشناسی معیار و ملاک عمل قرار می‌گیرد.

تصبره ۳: با پیشنهاد وزار راه و ترابری، آئین‌نامه اجرای کمیسیون‌های جلوگیری از حوادث و سوانح راه‌آهن به تصویب هیئت وزیران می‌رسد.

ماده ۳: راه‌آهن وظیفه تعیین تعرفه یکسانی را برای شرکت‌های حمل و نقل ریلی چه دولتی و چه غیر دولتی دارد.

ماده ۴: تعیین استانداردها و مقررات مرتبط با تولید معمولا بر عهدهی راه‌آهن است که مربوط به واردات و یا تعمیر و نگهداری ناوگان ریلی هم می‌شود. از این جهت، تمام تولیدکنندگان و یا واردکنندگان مکلف به رعایت از این مقررات هستند.

ماده ۵: به منظور استفاده از ظرفیت ازاد ارتباطی موجود در شبکه ریلی، راه‌آهن موظف است از خدمات سرویس‌های ارتباطی باسیم و بی‌سیم برای انتقال داده‌های به شرکت‌های خصوصی استفاده نماید.

ماده ۶: تعرفه بهره‌برداری از شبکه ریلی با در نظر گرفتن وزن، ظرفیت، ابعاد، طول و مسیر حرکت واگن طبق آیئن‌نامه‌ای تعیین می‌شود که توسط هیئت‌مدیره راه‌آهن تهیه شده و به تصویب وزیر راه و ترابری رسیده باشد.

تبصره ۱: نرخ بهره‌برداری از شبکه ریلی باید طوری تعیین شود که برای صاحبان کالا و سرمایه‌گذاران دارای مزیت داشته باشد.

تصبره ۲: از سال ۱۳۸۵ دولت می‌تواند برای تامین هزینه‌های نگهداری شبکه، این بودجه را از محل صرفه‌جویی مصرف سوخت تامین نماید.

ماده ۷: راه‌آهن می‌توان با برنامه‌ریزی و رعایت مقررات مالی، واگن‌های مسافربری و یا حمل و نقل بار را به شرکت‌های حمل و نقل ریلی واگذار نماید. این اقدام باید به گونه‌ای باشد که در امر حمل و نقل ریلی مسافر و یا کلا هیچ خللی وارد ننماید.

ماده ۸: شرکت‌های حمل و نقل ریلی مسافر، با صدور بلیط و شرکت‌های حمل و نقل ریلی بار با انعقاد قرارداد حمل و صدور بارنامه، در قبال مسافران و صاحبان کالا مسئولیت دارد.

تبصره ۱: حدود مسئولیت‌های شرکت‌های حمل و نقل در برابر مسافران و یا صاحبان کالا، تحت چهارچوب و قوانینی بررسی می‌شود که به تصویب وزیر راه و ترابری رسیده است.

تبصره ۲: برای هر مسافر یک بلیط جداگانه و برای هر واگن یک بارنامه مجزا صادر می‌شود.

تبصره ۳: راه‌آهن مسئولیت حفظ و نگهداری ناوگان و تامین سلامت سیر آن را با پذیرش ناوگان شرکت‌های حمل و نقل ریلی دارد.

تبصره ۴: چگونگی تنظیم و صدور بارنامه و یا بلیط توسط دستورالعمل مصوب هیئت مدیره راه‌آهن تهیه می‌گردد.

ماده ۹: بهای بلیط مسافرین توسط شرکت‌های حمل و نقل ریلی با توجه به نوع و درجه واگن تعیین شده و نرخ حمل و نقل ریلی بار هم به صورت توافقی بین شرکت‌های حمل و نقل و صاحبان کالا تعیین می‌شود.

ماده ۱۰: تمام شرکت‌های حمل و نقل ریلی مکلف به رعایت کلیه دستورالعمل‌ها، ضوابط و مقرار قوانین کشور هستند که توسط هیئت‌مدیره راه‌آهن تهیه و به آن‌ها ابلاغ می‌گردد.

ماده ۱۱: به موجب ماده (۱) هر واگن و یا لکوموتیور دارای یک سند رسمی و شماره مخصوص است که توسط هیئت‌مدیره راه‌آهن به نام مالک آن صادر می‌شود. این سند قابل تغییر و یا ترهین بوده و که توسط هیئت‌مدیره راه‌آهن می‌تواند انجام بگیرد.

قوانین فوق مشتمل بر ۱۱ ماده و ۴ تبصره است که در جلسه علنی روز چهارشنبه، مورخ ششم مهر ماه سال یکهزار و سیصد و هشتاد و چهار در مجلس شورای اسلامی تصویب شده و در تاریخ ۲۰/۷/۱۳۸۴ به تایید شواری نگهبان رسید.