حمل و نقل ریلی داخلی و جاده ای و تاثیر آن بر محیط زیست

سیستم های حمل و نقل هر کشور یکی از مهمترین اجزاء اقتصاد در آن می باشد، که در روند رشد و توسعه اقتصادی آنها بسیار تاثیر گذار هستند. اما مسئله­ای که درمورد این سیستم ها نسبت به دیگر قسمت­های  اقتصادی درهر کشور مصرف بیش از حد انرژی و سهم آن­ها در پخش گازهای گلخانه ای می باشد. در میان روش­های مختلف در حمل و نقل ریلی داخلی ، هزینه های تخریب و اجتماعی به مراتب کمتر از حمل و نقل جاده ای می باشد و همچنین هزینه تخریب محیط­ زیست در سیستم حمل و نقل ریلی داخلی درصد پایین­تری از حمل و نقل جاده ای دارد به طوریکه می توان گفت، حمل و نقل جاده ای نسبت به حمل و نقل ریلی ۸ برابر بیشتر، محیط زیست را آلوده می کند. به همین دلیل حمل و نقل ریلی ، گزینه مناسبی در توسعه بخش حمل و نقل بشمار می آید.

نگاه زیست محیطی به حمل و نقل ریلی داخلی

حمل و نقل ریلی داخلی از جمله شیوه های مرسوم حمل و نقل زمینی می ­باشد که از نظر مصرف انرژی و نیز ایمنی بصرفه تر هستند البته در گذشته به دلیل سرعت پایین قطارها، استفاده بهینه از ظرفیت راه آهن، بیشتر به منظور جابجایی کالا و مواد از آن استفاده می شد، اما در سال های اخیر به دلیل بالا رفتن قیمت حمل و نقل هوایی، عملکرد ضعیف حمل و نقل جاده ای و افزایش سرعت و بالا رفتن امکانات رفاهی قطارها، حمل و نقل ریلی داخلی مورد استقبال بیشترب قرار گرفت.

در مقایسه حمل و نقل ریلی داخلی با حمل و نقل جاده ای، مزیت های نسبی زیادی از قبیل ظرفیت بالای جابجایی ، سهم ناچیز در آلودگی محیط زیست و آلودگی صوتی، مصرف کم انرژی، رفاه و راحتی بیشتر ، ضریب ایمنی بالاتر را داراست.

در دو بخش حمل و نقل ریلی و همچنین جاده ای با در نظر گرفتن مصرف سوخت گازوئیل به ازای هر واحد حمل به این نتیجه می رسیم که تاثیر آلوده­ گی و تخریب محیط زیست که توسط حمل و نقل ریلی ایجاد می شود بسیار کمتر از حمل و نقل جاده ای می باشد. در واقع طبق گزارشات حاصله، هزینه های آلوده­ گی حمل و نقل جاده ای ۴ برابر حمل و نقل ریلی محاسبه شده است. بنابراین می توان نتیجه گرفت که حمل و نقل ریلی نسبت به سایر اشکال حمل و نقل بخصوص حمل و نقل جاده ای بسیار کارآمدتر خواهد بود و سازگاری بیشتری با محیط زیست نیز از خود نشان داده است. در بخش حمل بار و مسافر توسط حمل و نقل ریلی با کاهش مصرف سوخت می توان تا حد بسیار زیادی از منتشر شدن گازهای آلاینده که باعث آلودگی هوا و محیط زیست شده جلوگیری نمود.

بیان تاثیرات منفی حمل و نقل بر محیط زیست

جابجایی مسافر و همچنین کالاها با ورود نسل پیشرفته و جدید از حمل و نقل به زندگی مردم،  بسیار آسان گردیده است. با استفاده از ماشین‌آلات صنعتی در زندگی روزمره باعث شده که تا حد زیادی در انجام کارها سرعت ببخشد. جالب است بدانید تا اوایل قرن بیستم، طبیعت با داشتن قدرت خود پالایی خویش، آلودگی‌ای که در بر اثر سوختن انرژی در ماشین‌آلات تولید می شده را از میان برمی داشت؛ بنابراین مشکل خاصی دیده نمی‌شد. اما با گذشت زمان و استفاده ی بیشتر بشر از انواع ماشین‌آلات ، سوخت‌های فسیلی در ماشین‌ها، با گذشت زمان، آلودگی هوا و مشکلات دیگری را ایجاد کرده اند. اما گسترش سیستم حمل‌ونقل تنها آسیب بر محیط زیست نمی آید بلکه  ما در ادامه تعدادی از مهم‌ترین اثرات منفی آن بر محیط اطرافمان را به اخصار بیان می کنیم.

• تغییر اقلیم : اثر گلخانه‌ای اساسی‌ترین جز در تغییرات آب و هوایی به شمار می آید. در واقع گازهای گلخانه‌ای دلیلی بر گرم شدن زمین و از بین رفتن یخچال‌های طبیعی و همچنین اثرات منفی متعدد دیگر هم بوده است.
• بریدن درختان: از قدرت خودپالایی طبیعت در اثر قطع تدریجی درختان و نابودی محیط زیست کاسته می­شود و به مرور باعث ایجاد مشکلاتی مانند باران‌های اسیدی، گرم شدن زمین و ایجاد سیل می شود.

• کاهش کیفیت هوا: موتورهای دریایی، وسایل نقلیه ، هواپیماها و لوکوموتیوها با انتشار گاز و ذرات معلق، منابع آلودگی بحساب می آیند. که ازجمله این گازها سرب، بنزن، اکسیدهای نیتروژن، مونوکسید کربن، تترافلوراید سیلیکون، فلزات سنگین و ذرات معلق می­ باشند. انتشار دی‌اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن در جو، ترکیبات اسیدی متفاوتی را ایجاد می کنند که در اثر واکنش با رطوبت، ابر، باران اسیدی تولید خواهد کرد. اثرات مخرب، بارش‌های اسیدی بر روی محیط طبیعی زمین قابل چشم ­پوشی نیستند که بدترین اثر آن نابودی تدریجی جنگل‌ها می ­باشد.

• کاهش کیفیت آب: مواد شیمیایی ، سوخت و سایر ذرات خطرناک که توسط هواپیما، اتومبیل و قطار، دور انداخته می شود، می‌توانند باعث آلودگی سیستم‌های هیدروگرافی شوند. لایروبی، ورود پسماند، و نشت روغن از جمله تاثیرات اصلی حمل‌ونقل دریایی می باشد که بر کیفیت آب تاثیر می گذارد. با پایین آمدن کیفیت آب، محیط زیست جانداران دریایی و همچنین انسان‌ها به ­خطر می افتد.
• ایجاد آلودگی صوتی: این مسئله توانایی دریافت اطلاعات صوتی را در جانوران دچار اختلال کرده و باعث می ­شود که در سال‌های اخیر دسته‌ای جانوران مسیر خود را در محیط زندگی‌شان گم کنند.
• تغییر خاک از نظر کیفی: زمین‌های حاصلخیز بر اثر ساخت بزرگراه یا بندر و فرودگاه،کم کم از بین رفته اند. و همچنین نشت سوخت و روغن از وسایل نقلیه موتوری در اطراف جاده‌ها، بعد از مدتی وارد خاک شده و به آن آسیب می زنند. در ضمن حتی مواد شیمیایی که برای حفظ اتصالات راه‌آهن استفاده می شود ، وارد خاک خواهد شد.

تاثیر مثبت حمل و نقل در محیط زیست

استفاده بیش از حد از انواع مختلف سیستم‌های حمل و نقل باعث اختلالات زیادی در محیط زیست خواهد شد. با ورود ماشین‌آلات ، استفاده از حیوانات در حمل مسافر و کالا تقریبا به صفر رسیده و  مردم دیگر نیازی نیست که به جنگل‌های بکر و یا کویرهای دست نخورده وارد شوند تا به مقصد خود برسند. و در ضمن هرچه انسان­ها به محیط زندگی حیوانات کمتر وارد شوند، میزان آسیب به آن‌ها کمتر خواهد بود.

با توجه به اینکه حمل و نقل ریلی داخلی سهم پایینی از ترابری کشور را داراست و در کنار این مسئله تقاضا برای این سیستم حمل‌و‌نقل که از‎ ‎شاخص‌های اولیه توسعه‌یافتگی به‌حساب می آید نیز مسیر مواصلاتی حاض اهمیت  هر کشور می باشد که باعث گردیده تا‎ ‎مسئولان ذی ربط با این صنعت بیش از پیش بر لزوم گسترش و توسعه این صنعت تاکید نمایند. اگر چه ساخت راه‌آهن در کشور به لحاظ اقتصادی بار مالی بسیاری خواهد داشت اما باید این موضوع را نیز در نظر داشت که از بابت مرگ و میر اشخاص و سایر خسارت های ایجادی بر اثر تصادفات و سوانح جاده ای هر ساله هزینه های زیادی بر کشور تحمیل می گردد که می‌توان این هزینه ها را صرف ساخت راه‌آهن نمود.

با گذشت زمان و با کاهش مرگ و میر جاده‌ای هزینه­های ایجاد مسیرهای حمل و نقل ریلی داخلی ، خود به خود جبران خواهد شد.در بیانی دیگر در ساخت راه آهن داشتن، نگاه هزینه ای نادرست می باشد. بلکه بهتر است به عنوان یک سرمایه گذاری که در بلند مدت نیازهای ترابری را مرتفع می کند به آن نگاه ویژه داشته باشیم.

سخن آخر

با توجه به اینکه محیط زیست یکی از اصلی‌ترین و مهمترین نگرانی های جوامع امروزی بشری در چندین دهه پیش تاکنون بشمار می آمده، حفاظت و حمایت از محیط زیست اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده، تا جایی که این امر، جامعه انسانی را بر این داشته که  با قرار دادن قوانین و مقررات ویژه‌ای، که به عنوان حقوق محیط زیست می باشد، از آن حفاظت بیشتری نماید، ولی با این وجود بشر نتوانسته پیامدهای آسیب رساننده و مخرب خود را بر محیط زیست کنترل و کاهش دهد و جهان پیرامون ما همواره با روند تخریب و آلودگی روز‌افزون محیط اطراف ما رو‌به‌رو خواهد بود.

در کشورمان با بخش ویژه ای از آلاینده ها متعلق به خودروها و حوادث جاده ای روبرو هستیم و بخش مهمی از آلاینده های خطرناک و از بین برنده توسط خودروها و اتفاقات ناشی از برخوردهای آنها ایحاد می گردد. در ضمن آلودگی هوا ناشی از سوخت فسیلی خودروها ، در وضعیت بحرانی و خطرناکی نیز قرار دارد. دلیل آلودگی های زیست محیطی مانند آلودگی هوا، بخاطر عوامل زیادی از قبیل، افزایش تعداد خودروها، تغییر شیوه حمل و نقل و همچنین حوادث جاده ای و تصادفات خوردوها بشمار می آید. البته راه‌های زمینی به عنوان زیرساخت‌های جوامع امروزی با وسعت زیاد در همه مناطق پخش شده اند و این مسئله بخاطر، وظیفه نخستین راه‌ها، که آسان‌سازی حمل و نقل و نیز حمل و نقل ریلی داخلی در مناطق مختلف می باشد در نظر گرفته می شود.

اما همین ابزار ایجاد ارتباط هم اکنون با گسترش حمل و نقل و حوادث جاده ای به پیامدی مخرب برای محیط زیست مبدل گردیده است. در سطح جهانی، دلیل اصلی تولید دی اکسید کربن و انتشار آن در محیط، حمل و نقل می­ باشد و اثر گلخانه ای حاصل از آن یکی از مهم­ترین مشکلات زیست محیطی به حساب می آید. بنابراین حوادث جاده ای در قسمت حمل و نقل با هدف کاهش آن یکی از موارد مورد توجه زیر بنایی، برای افزایش و بهبود کیفیت محیط زیست به بحساب می آید.